डा० माधव प्रसाद पोखरेल पाश्चात्य समालोचनाको यस सैद्धान्तिक चिनारीमा अङ्ग्रेजी साहित्यमा ‘आधुनिकता वादी’ (मोडर्निस्ट) र ‘नव समालोचना’ (न्यु क्रिटिसिज्म) भनेर चिनिएको बिसौँ शताब्दीको बेलाइती र अमेरिकाली समालोचनाका प्रवर्तक र पक्षधर ‘कवि समालोचक’ हरुले कवितामा छन्दको कस्तो भूमिका र महत्त्व हुन्छ भन्ने विषयमा लेखेका सशक्त विचारहरुलाई विषय बनाइएको छ । ती सबै समालोचकहरु जसले आफैँले कविता […]
अचेल धेरै नेपालीहरुलाई अर्को नचिनेको नेपालीसित भेट्ता मिठो बोली बोल्न पुगेको देखिँदैन । गाडीको खलासी र पसलेहरुले पनि आफ्ना ग्राहकहरुसित निमोठिएर बोलेको सुन्ने कुनै शिष्टाचारी कान ठाडो भएको देखिँदैन । सार्वजनिक बसमा बुढा बुढी र अशक्तहरुका लागि छुट्याई दिएको सिटमा बसी रहेका नकच्चराहरुले बुढा बुढी, छोरा छोरी बोकेका आइमाई र अशक्त देख्ने बितिक्कै सिट छोड्न […]
कमल दीक्षितसँग जोडिएका नेपाली भाषा र साहित्यका पाठकहरुलाई एकदम काम लाग्ने मेरा पाँच ओटा ज्यादै महत्त्व पूर्ण प्रकरणको चिनारीमा मात्र मैले यो लेख सीमित गरेको छु । १. ‘भानुभक्तको महाभारत’ कमल दीक्षितलाई नचिन्ने नेपाली भाषाको पाठक को होला र, त्यसैले उनलाई म चिन्थेँ भनी रहनु परेन, तर उनले मलाई चिनेको चाहिँ ‘भानुभक्तको महाभारत’ ले गर्दा […]
१. परिचय पाश्चात्य साहित्यमा भाषापरक वस्तुगत समालोचना थाल्ने ‘रुसी रूप वाद’ बिसौँ शताब्दीको दोस्रो दशकमा सुरु भयो, बिसको दशक भरि कायम रह्यो र १९३० ई० मा दमनमा पर्यो । यो समालोचना केही भाषा शास्त्री र साहित्यिक इतिहासकारहरु (बोरिस आइखेनबाउम, रोमन याकोब्सन, भिक्टर स्क्लोभ्स्की, बोरिस तोमासेब्स्की, युरी तिन्यानोभ, झिर्मुन्स्की, ब्रिक, आदि) ले थालेका थिए (Erlich, Russian […]
१. चिनारी साहित्य र इतिहासको साइनो परस्पर सम्बन्धित भएकाले पाश्चात्य समालोचनामा इतिहास, रचना र समालोचनामा पारस्परिक साइनो बारे प्रशस्त चर्चा भएको छ । एरिस्टोटल (इपू चौथो शताब्दी) ले इतिहास र आख्यानमा फरक छुट्याउँदै इतिहास तथ्यपरक हुने काव्य चाहिँ काल्पनिक भए पनि सम्भव हुनु पर्ने विचार राखे । डेकार्ट जस्ता प्रज्ञा पन्थी दार्शनिकहरुले इतिहासलाई न्युटनका नियम […]
गुवाहाटी, असमका मेरा शिष्य एकदेव अधिकारीले एक दिन मलाई नेपाली ढाका टोपीको इतिहास सोधे । मेरो यो अनुसन्धान त्यसै खुल्दुलीको फल हो । कमलमणि दीक्षित एकातिर सबभन्दा धेरै नेपाली भाषाका पुस्तक (३४ हजार जति) को सङ्ग्रहालय (मदन पुरस्कार पुस्तकालय) का हर्ताकर्ता हुन्, अर्कातिर नेपालको सबभन्दा धनी संस्कृतिको खानी काठमाडौँ उपत्यकाका रैथाने हुन् । दीक्षितको तेस्रो […]
संविधान सभाले झन्डै १० वर्ष लगाएर झन्डै ९२% मतले ‘नेपालको संविधान’ जारी गरेको दिन (२०७२ साल असोज ३ गते) देखि नेपालले जारी गरेको संविधानबाट असन्तुष्ट भएर संसारको सबभन्दा ठुलो लोक तन्त्रको प्रतिनिधित्व गर्ने भारतको बिजेपी सरकारले नेपालका विरुद्ध नाकाबन्दी सुरु गरेको छ । यसबाट विश्वका राजनीतिज्ञहरुले अच्चम्म मान्नु पर्ने अनेक कुराहरु चाल पाए : (क) […]
नेपाली आख्यान साहित्यमा शङ्कर लामिछाने, पोषण पाण्डे, विजय मल्ल र गोविन्द बहादुर मल्ल ‘गोठाले’ का कथामा पाइने अनि विश्व साहित्यमा दुजार्दिन, रिचार्ड्सन, उल्फ, काफ्का, हेमिङ्ग्वे र ज्वायसका उपन्यासमा प्रयोग र विकास भएको चेतन प्रवाह प्रविधिको सैद्धान्तिक धरातल र प्रस्तुतिका प्रक्रियासित नेपाली पाठकलाई चिनारी गराउनु मात्र यस लेखको लक्ष्य हो । १. चेतन प्रवाहको परिभाषा चाल […]
कल्पना बारे समालोचकहरुले चिन्तन गर्न थालेको झन्डै अढाई हजार वर्ष भएछ । समालोचनाको यस परम्परामा लन्जिनस, ड्राइडेन, एडिसन, बर्क, लक, कान्ट, कलरिज र रिचर्ड्सले आफ्नो आफ्नो व्याख्या र विचार थपेका छन् । कल्पना सिद्धान्तको पाश्चात्य साहित्यको यस्तो विकास क्रममा नगेन्द्रले भट्टनायक र अभिनवगुप्तको ‘साधारणीकरण’ को सिद्धान्तसँग पाश्चात्य आचार्यहरुका विचारको तुल्यता स्थापना गरी दिएर संस्कृत समालोचना […]
मैले आफु तिन चार कक्षामा पढ्दा पहिलो पल्ट गाउन सिकेको र गाउँदा गाउँदै कण्ठस्थ भएको मनका गहिराइमा जरा हालेर बसेको नेपालको राष्ट्रिय गीत ‘गाउँछ गीत नेपाली ज्योतिको पङ्ख उचाली’ का रचनाकार कवि माधव घिमिरे रहेछन् भन्ने मैले धेरै पछि मात्र चाल पाएँ । गीतको ‘पङ्ख’ शब्दको अर्थ ‘पखेटा’ रहेछ भन्ने अलि अलि संस्कृत जाने पछि […]